सम्बन्धविच्छेद, पुनर्विवाह र अंशबण्डा: नेपाली कानुनमा महिलाको हक

• July 06, 2025

सम्बन्धविच्छेद, पुनर्विवाह र अंशबण्डा: नेपाली कानुनमा महिलाको हक

नेपालका नयाँ मुलुकी नागरिक (सिविल) संहिता, २०७४ र राष्ट्रिय संविधान, २०७२ अन्तर्गत सम्बन्धविच्छेद, पुनर्विवाह र सम्पत्ति विभाजनका मर्मतयुक्त कानुनी व्यवस्था सुनिश्चित छन्। कानूनी दृष्टिले महिलाको हकले कस्तो संरक्षण पाउँछ र कहाँ सीमा निर्धारण गरिएको छ—त्यसमाथि विस्तृत चर्चा यस लेखमा गरिन्छ।

१. सम्बन्धविच्छेद र सम्पत्ति विभाजनका कानुनी प्रावधान

✅ दफा ९९–१०१ (कानूनी विभाजन/अंशबण्डा)

• दफा ९९ (Sub‑section 1): सम्बन्धविच्छेद अघि अदालतले अंशबण्डा गर्न आदेश दिन्छ, जसमा दुवैले औपनिवेशिक सम्पत्ति वा संयुक्त सम्पत्तिमा भाग पाउन सक्छन् ।

• यदि सम्बन्धविच्छेद प्रक्रिया लामो छ भने, दफा ९९(5) अनुसार अदालतले सम्पत्ति विभाजन पूरा नभएसम्म म्याहानी रकम तोकिन सक्छ। तर, यदि महिला पुनर्विवाह गर्छिन् भने उक्त म्याहानी पाउने अधिकार अस्वीकार हुन्छ ।

• दफा १०१ ले म्याहानीको अवधि तोक्छ र पुनर्विवाह गरेपछि त्यो अधिकार समाप्त हुन्छ ।

✅ दफा ९४–९८ (विवाह–विच्छेद प्रक्रिया)

• दफा ९७–९८ अन्तर्गत अदालतले पहिलाको प्रयास असफल भएमा वर्ष दिन भित्र सम्बन्धविच्छेद गर्न सक्छ ।

✅ दफा २१२–२१३ (सामूहिक सम्पत्तिको अंशबण्डा)

• दफा २१२–२१३ अनुसार संयुक्त सम्पत्तिमा कुनै पनि सह–अंशधारी (हजुरबाजु वा पत्नी) सहमति वा योग्य परिस्थितिमा अंशबण्डा गर्न सक्छन् ।

⚖️ २. सम्बन्धविच्छेदपछि पुनर्विवाह: कानूनी कार्यवाही के हो?

• यदि कानूनले सम्बन्धविच्छेद पुष्टि गरिसकेपछि मात्र पुनर्विवाह भयो भने; साथै सम्पत्ति अंशबण्डा प्रक्रिया समाप्त भइसकेको छ भने, त्यो पुनर्विवाह ठीक छ।

• तर, यदि अंशबण्डा पूरा नगरी पुनर्विवाह गरियो भने:

  1. सम्बन्धविच्छेदपछि पाएको सम्पत्तिमा अधिकार नहुने (दफा ९९(5))।

  2. अदालतले पुनर्विवाह पश्चात सम्पत्ति खारेज वा फिर्ता गर्न सक्ने आदेश दिन सक्छ ।

३. वास्तविक उदाहरण (Reddit संवादको आधारमा)

“Provided that if such a woman concludes another marriage before effecting partition, she shall not be entitled to a partition share.” reddit.com+8reddit.com+8researchgate.net+8

• यसले दफा ९९(5) को स्पष्ट व्याख्या गर्छ: यदि विभाजन प्रक्रिया अघि पुनर्विवाह भयो भने अंशबण्डा पाउने हक खारा हुनेछ।

४. अंशबण्डा (सम्पत्ति विभाजन) को विधिवत प्रक्रिया

1. विभाजनको लिहित संझौता (deed of partition) तयार गर्नुपर्छ, जसमा सबै सह-अंशधारी हस्ताक्षर गर्ने गर्छन् ।

2. कोर्ट वा नोटरी मार्फत स्वास्थ्य–पात्रताको पुष्टि (property registry मा दर्ता) ।

3. विभाजन भएपछि प्रमाणपत्र/सर्टिफिकेट प्राप्त हुन्छ।

५. निष्कर्ष तालिका